درباره نوروزخوانی برای نخستین بارالکساندر خوتسکو ایران شناس روسی در سال 1842 در کتابی در مورد فرهنگ و گویش های شمال ایران که در لندن به چاپ رسید اشاره کرده است.

نوید نوروز

در نوروزخوانی افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می شود پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره گردی به شهرها و روستاهای مختلف می روند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می خوانند.

حاجی فیروز

حاجی فیروزه، سالی یه روزه، همه می دونن، منم می دونم، عید نوروزه. فیروز یا حاجی پیروز منادی سنتی نوروز است که در روزهای نزدیک به نوروز در کوچه ها و خیابان های ایران ظاهر می شود.

رقص و شادی

حاجی فیروز مردی است با چهره سیاه کرده و لباسی به رنگ قرمز همراه با کلاه دوکی شکل قرمز، دایره و دنبکی به دست می گیرد، به خیابان می آید و به رقص و شیرینکاری و خواندن شعرهای ضربی می پردازد.

بازگشت از سرزمین مردگان

مردم از هر سنی دور او جمع می شوند و همراه با او شادی می کنند. گفته می شود که سیاهی صورت حاجی فیروز به دلیل بازگشت او از سرزمین مردگان است.

سبزه عید

سَبزه از نشانه های نوروز و اجزای سفره هفت سین است. سبزه از جوانه گندم، جو و عدس رویانده می شود. ایرانیان معتقدند که شادابی و خرمی را در طول سال به همراه دارد. مرسوم است که سبزه را تا روز سیزدهم نوروز که سیزده به در خوانده می شود نگاه داشته و همراه با آن بدی ها و کدورت ها را دور می ریزند. همچنین برخی معتقدند که گره زدن سبزه در روز سیزده به در سبب باز شدن بخت جوانان دم بخت می شود.

خانه تکانی

برای برگزاری جشن نوروز مقدماتی لازم است. مردم ایران قبل از فرا رسیدن سال نو به پاکیزه کردن خانه های خود می پردازند. کمتر خانوادهای است که در اسفندماه مشغول خانه تکانی نباشد.

شستشو

مردم آنچه با شستن تمیز می شود، می شویند؛ از جمله فرش، گلیم و پرده ها؛ ظروف مس، ورشو و نقره را هم پرداخت و سفیدکاری می کنند.

چهارشنبه سوری

جشن آتش در واقع پیش درآمد جشن نوروز است که نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده است.

سرخی تو از من

واژه «چهارشنبه سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته است و سوری که به معنی سرخ است ساخته شده. در این روز مردم آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند و در زمان پریدن می خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من».

رسم های چهارشنبه سوری

ایرانیان در شب چهارشنبه سوری کوزه های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به زیر افکنده و آنها را می شکستند و کوزه نویی را جایگزین می ساختند. این رسم اکنون نیز در برخی از مناطق ایران معمول است و مردم بر این باورند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می گردد و با شکستن کوزه، آن بلاها دور خواهد شد.

آجیل مشگل گشای

در گذشته پس از پایان آتش افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می آمدند و آخرین دانه های نباتی که از زمستان باقی مانده بود را روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می کردند و می خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این آجیل بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان شده و کینه و رشک از وی دور می گردد. امروزه اصطلاح نمک گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نکردن از همین باور سرچشمه گرفته است.

فال گوشی و قاشق زنی در چهارشنبه سوری

در رسم فال گوشی دختران جوان نیت می کنند، پشت دیواری می ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می گیرند. در رسم قاشق زنی جوانان چادری بر سر و روی خود می کشند تا شناخته نشوند و به در خانه دوستان و همسایگان می روند. صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها می خورد به در خانه آمده و به کاسه های آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می ریزد.